Top 10 – najlepsze książki przeczytane w 2017r.

Rok zbliża się ku końcowi. Przygotowując się do targów książki w Krakowie i przeglądając lektury, które zaplanowałam przeczytać jeszcze do końca grudnia, zaczęłam się zastanawiać, czy uda mi się jeszcze natknąć na książkę, którą mogłabym nazwać najlepszą przeczytaną w 2017 r. Stworzyłam listę TOP 10 książek, które przeczytałam do tej pory, ciekawa jestem, jak ta lista zmieni się z końcem roku i czy w ogóle coś na niej drgnie. 

1. Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości – Swietłana Aleksijewicz

„Czarnobylską modlitwę” Swietłany Aleksijewicz przeczytałam już jakiś czas temu, długo też zbierałam się do napisania recenzji tej książki. Historia ta, nie tak zresztą odległa, niesie w sobie tak ogromny ładunek emocjonalny, że mimo iż jest napisana doskonałym piórem, nie jest lekturą na jeden raz. Musiałam robić sobie przerwy, bo nie mogłam dosłownie znieść kolejnych tragicznych losów ludzi, którzy to wszystko przeżyli. Czytając ich opowieści czułam niemal fizyczny ból. To jedna z najmocniejszych książek, jaką przeczytałam w ostatnich latach. Nie wiem, czy w tej krótkiej opinii uda mi się zawrzeć klimat tego reportażu. To po prostu trzeba przeczytać, żeby zrozumieć…

Jest to zbiór reportaży, a właściwie monologów osób, których dotknęła katastrofa w elektrowni w Czarnobylu. Wypowiadają się w niej żony strażaków, matki zmutowanych dzieci, rodziny likwidatorów i zwykli mieszkańcy, którzy nie byli świadomi, że będą musieli opuścić swoje miasto na zawsze. Błąd ludzki, chęć obniżenia kosztów produkcji energii atomowej nie zważając na bezpieczeństwo oraz próba zatajenia katastrofy przez władze sprawiła, że ogromna część społeczeństwa została okrutnie skrzywdzona. Gdybym nie wiedziała, że wybuch w Czarnobylu był prawdziwy, można by pomyśleć, że to jakiś potworny wymysł autorki. Apokaliptyczna wizja końca świata. Ale nie! To się wydarzyło naprawdę – w 1986 roku na sąsiedniej Ukrainie.

2. Ganbare! Warsztaty umierania – Katarzyna Boni

Reporterka Katarzyna Boni w książce „Ganbare! Warsztaty umierania” jeździ po japońskich miastach i wsiach, aby odszukać osoby, które przeżyły tsunami i wiodą życie po utracie bliskich, własnych domostw oraz przeszłości. Spotyka się z ciekawymi postaciami, które próbują uporać się z traumą po katastrofie. Rozmawia z mężczyzną, który jako jedyny pozostał na skażonym terenie, aby zajmować się pozostawionymi zwierzętami, słucha o przeżyciach Japończyków, którzy musieli identyfikować napuchnięte od wody ciała swoich dzieci, wchodzi do tymczasowych baraków, w których nie da się wytrzymać, ani jak jest gorąco, ani jak jest zimno, spotyka się z panią psycholog, która opowiada o etapach żałoby, a także bierze udział w spotkaniach z mnichem oraz w warsztatach umierania.

Boni bardzo wymownie przedstawia losy Japończyków po przejściu fali tsunami w 2011 roku. Osobiście odwiedza dotknięte katastrofą miejsca i przeprowadza wywiady z mieszkańcami zrujnowanego wschodniego wybrzeża wyspy. Reporterka buduje szczegółowy obraz, opisując, jak to wyglądało w chwili nadejścia nieszczęścia, a jaki jest stan obecnie. Pokazuje, że, mimo iż rząd japoński był przygotowany na tego typu katastrofę, trzęsienia ziemi i tsunami nie są bowiem w Japonii niczym nadzwyczajnym, to nic nie mogło uchronić od takiej liczby ofiar. Japończycy mają system wczesnego ostrzegania przed trzęsieniami ziemi oraz przed falami tsunami, mają wały ochronne oraz wyznaczone miejsca ewakuacyjne, ale w tym przypadku zabezpieczenia zawiodły. To doskonale pokazuje, że człowiek, mimo doskonałego przygotowania nigdy nie wygra z siłami natury.

3. Dzieci Norwegii. O państwie (nad)opiekuńczym – Maciej Czarnecki

Maciej Czarnecki napisał doskonały reportaż i, mimo że odbieranie dzieci Polakom w obcym kraju to bardzo trudny temat udało mu się być bezstronnym. „Dzieci Norwegii. O państwie (nad)opiekuńczym” to nie tylko historie rodzin, które miały styczność z Barneveretem, ale także pracowników socjalnych, psychologów, urzędników oraz rodzin zastępczych, które współpracują z tą instytucją.

Dziennikarz podkreśla, że w większości przypadków Barneveret interweniował słusznie i że nie udało mu się porozmawiać z żadną rodziną, która byłaby rzeczywiście winna, ze względu na ich wstyd oraz niechęć do opowiadania o błędach.

Książka zrobiła na mnie ogromne wrażenie, bo pokazuje problem z różnych stron. Przede wszystkim wiele nieporozumień między emigrantami oraz Barneveretem bierze się z różnic kulturowych, w tym różnić w wychowaniu. Obecnie w Polsce zmienia się powoli sposób wychowania dzieci, ale jeszcze tak niedawno bicie pasem, krzyczenie czy klaps były standardowymi metodami wychowawczymi. W Norwegi nie można na dziecko nawet podnieść głosu. Każdą nieprawidłowość może zgłosić lekarz, sąsiad, nauczyciel czy sam poszkodowany. Z jednej strony, to bardzo dobrze, że takie instytucje istnieją, ale z drugiej rozumiem też rozpacz rodziców, którzy zostali niesłusznie posądzeni. Wielu Polaków (ale nie tylko, bo problem dotyczy też innych emigrantów) zdecydowało się, po styczności z Barneveretem, wyjechać z Norwegii. Zdarzały się nawet porwania dzieci z rodzin zastępczych. Nie oznacza to, że Norwegia jest państwem wrogim, czy nietolerancyjnym, panuje tam po prostu inna mentalność, której nie rozumiemy, a czasami nawet nie chcemy rozumieć.

4. Jak pokochać centra handlowe – Natalia Fiedorczuk

Natalia Fiedorczuk w debiutanckiej książce „Jak pokochać centra handlowe” pisze o trudach macierzyństwa, o depresji poporodowej oraz o prawdziwej, choć pełnej wyrzeczeń miłości do dzieci. Depresja poporodowa tak naprawdę w Polsce jest jeszcze tematem tabu i nie mówi się o niej głośno, a przecież dotyka tak wielu kobiet. Może, gdyby zacząć mówić, że ten stan się zdarza często, że nie jest niczym, co powinno się piętnować, wówczas więcej kobiet zgłosiłoby się po pomoc do swoich najbliższych lub do odpowiednich specjalistów.

Wychowanie dziecka wymaga ogromu pracy, więc nic dziwnego, że matka, która w jednej chwili, po narodzinach dziecka traci tak wiele – wolność, niezależność, piękne ciało, czas dla siebie i możliwość pozwolenia sobie na zdrową dawkę egoizmu – ma problem, aby taki stan rzeczy zaakceptować.

Autorka pisze w sposób barwny, bezkompromisowy o temacie trudnym, ale bez zbędnego narzekania i jojczenia na swoją sytuację. Natalia Fiedorczuk sama przeżyła depresję poporodową, ale nie ona jest główną bohaterką, nie pisze autobiografii. Przeniosła po prostu emocje wielu młodych matek, z którymi rozmawiała i które podzieliły się z nią swoimi emocjami. Fiedorczuk za tę ważną książkę w pełni zasłużenie otrzymała Paszport Polityki. Nie bała się pokazać, że macierzyństwo ma też tę ciemniejszą, mniej lukierkową stronę.

5. Panna Nikt – Tomek Tryzna

W „Pannie Nikt” Tomek Tryzna wyraźnie ukazał przemianę głównej bohaterki z zahukanego dziecka w wyzwoloną nastolatkę. Przebiega ona oczywiście stopniowo. Czytelnik wszystkie wydarzenia śledzi oczami dziewczynki, która początkowo jest bardzo infantylna, a jej naiwność i prostolinijność może drażnić. W momencie, kiedy Marysia poznaje Kasię, pojawia się poważny wyłom w jej zachowaniu – pierwsze kłamstwa, pierwsze złośliwości, pierwsze zauroczenie nowo poznaną koleżanką. Dziewczynka przysięga przyjaciółce, na życie swojego najmłodszego braciszka, że nigdy jej nie znienawidzi. Kasia nie jest przeciętną nastolatką. Jest utalentowana muzycznie, twierdzi, że to dzięki Dżigiemu – demonowi, który zamieszkuje jej duszę – to on każe jej nosić cygańskie stroje i wykonywać rzeczy, na które dziewczyna wcale nie ma ochoty. Kasia, w przeciwieństwie do Marysi jest przeciwniczką kościoła i wyśmiewa jej religijność. To ona wpłynie na jej duszę.

Dziewczęta rozdziela wielka kłótnia. W tym samym momencie w życiu głównej bohaterki pojawia się ta druga – Ewa. Już od pierwszego dnia po rozstaniu z Kasią stają się najlepszymi przyjaciółkami. Ewa jest piękna, bogata i mimo swoich piętnastu lat, wyzwolona. Dzięki niej Marysia odkrywa swoją fizyczną kobiecość, swoje potrzeby i pierwsze miłosne uniesienia, ale staje się także okrutna i wulgarna. Ewa wprowadzi ją w świat alkoholu, imprez oraz mężczyzn. To ona wpłynie na jej ciało.

Zarówno przy Kasi, jak i przy Ewie widać przemianę głównej bohaterki, która nie jest kształtowana poprzez wartości wyniesione z domu, ale dzięki koleżankom, które zamydliły jej oczy i wypaczyły dotychczasowy światopogląd. Ta zmiana, mimo że rozłożona w czasie, jest tak widoczna, że aż bolesna. Przez dwie bardzo silne osobowości Marysia nie jest już sobą. Po części jest Minką, jak ją nazywa Kasia, a po części Majką – przyjaciółką Ewy, ale Marysią już nie jest.

6. 1945 wojna i pokój – Magdalena Grzebałkowska

Grzebałkowska skupia się na życiu codziennym z tamtych lat, oddając głos swoim bohaterom. Tu nie ma wyraźnego komentarza, bo tak naprawdę nie jest on potrzebny. Autorka pozostawia ocenę czytelnikowi. A kontrowersyjnych tematów jest sporo, choćby szabrownictwo i niszczenie dziedzictwa kulturowego Niemców. Grzebałkowska dzieli książkę na różne tematy: raz możemy dowiedzieć się o sierocińcu dla żydowskich dzieci, a innym razem o trudach podróży do nowego domu, raz zwykli Niemcy są ukazani jako wrogowie, a raz jako przyjaciele, którzy podczas przesiedleń są w tak samo trudnej sytuacji jak Polacy.

Większość ludzi żyjących w tamtych czasach nie wierzyło, że ziemie odzyskane (wówczas nie wiedziano nawet jak je nazywać) pozostaną w granicach Polski. Był lęk, ogromna niepewność oraz brak poczucia jakiejkolwiek stabilizacji i Grzebałkowska doskonale to pokazuje w swoim reportażu. Wszystko tu jest bardzo autentyczne, nie ma sztuczności, ani przekłamania. Czytelnik dosłownie może poczuć emocje bohaterów, które mimo upływu wielu lat od tamtych wydarzeń są wciąż żywe.

Nie jest to lekka lektura, ale napisana w doskonałym stylu. Wisienką na torcie są wycinki z gazet publikowanych w 1945 roku, gdzie wśród ogłoszeń drobnych przeplatają się dramaty i drobne radości. Ktoś szuka zaginionej podczas wojny rodziny, ktoś przekazuje wieść, że przeżył, ktoś informuje, że wznawia działalność cukierni, ktoś pisze, że odda lub przyjmie dziecko, a ktoś inny, że zajmuje się wróżbiarstwem. Te krótkie informacje dopełniają całość książki, autentycznie bowiem oddają niepokoje i radości ówczesnego społeczeństwa. To naprawdę mocna lektura, którą polecam nie tylko miłośnikom historii.

7. Ślady – Jakub Małecki

Jakub Małecki po raz kolejny, podobnie jak w „Dygocie”, opisuje małą społeczność. „Ślady” składają się z opowiadań o historii życia i śmierci różnych osób, które się znają bardziej lub mniej – tylko z widzenia. Pochodzą oni z różnych warstw społecznych, mają inne marzenia, inne przeżycia oraz inne plany na przyszłość, które od czasu do czasu przerywa śmierć.

W historiach przedstawianych przez Małeckiego śmierć bywa okrutna, złośliwa, głupia, ale też uwalniająca od trosk i dająca wytchnienie. Autor nie opisuje jedynie sposobów, w jakich ktoś zginął, ale ukazuje bohaterów z różnych perspektyw, zarówno życia własnego, jak i wpływu, jaki dana osoba wywarła na życie innych – sąsiada, kochanka, małżonka czy krewnego, przez co czytelnik może utożsamić się, z którąś z postaci. A wybór jest duży.

Autor w książce „Ślady” pokazuje, że nie ważne jak byśmy przeżyli nasze życie – czy będzie ono pełne przygód, czy zwykłe, czy będziemy dobrzy, czy źli i tak zakończy się śmiercią. Może ona być spokojna, we własnym domu, we śnie, a może gwałtowna, poniesiona w wypadku, w którym zginiemy nie tylko my, ale który zrujnuje także życie innych osób. Ta kruchość istnienia ludzkiego jest przerażająca i mimo że każdy z nas zdaje sobie z niej sprawę, dopiero gdy głębiej się nad nią zastanowimy, niemiłe wrażenie o nieodwracalności nieuniknionego się potęguje. I to jest najbardziej niepokojące. Lektura to kawał dobrej literatury, który skłania do myślenia.